बुद्ध धर्म : एक चिनारी

Baudha Dharma Ek Parichaya

म जन्मेहुर्केको बौद्ध समाजमा भए पनि मलाई बौद्ध धर्मसम्बन्धी कुनै ज्ञान थिएन । म देखावटी रूपमा अरूको नक्कल मात्र गर्दथेँ । जब मैले बौद्ध हिमालय अध्ययन केन्द्र लुम्बिनी विश्वविद्यालयअन्तर्गत काठमाडाँै चुच्चेपाटीमा बौद्ध धर्म र हिमालय भूभागको संस्कृति अध्ययन गर्ने मौका पाएँ त्यसबेला मेरो खुशीको सीमा रहेन । मसँग बौद्ध धर्मसम्बन्धी कुनै पनि शब्दको टुसासम्म नपलाएको कारणले गर्दा पूजनीय गुरुहरूका बौद्ध धर्मसम्बन्धी विचार र व्याख्या सुनेर धमिलो पानीमा माछा अलमलिएझैँ म अलमलिन पुगेँ । 

मानिसहरू जन्मसिद्ध धर्म र संस्कार लिएर जन्मेका हुँदैनन् । मानिस आफूले देखेर, सुनेर अनि अनुभव गरेर धर्म संस्कार अँगाल्ने गर्दछ । एक सभ्य धार्मिक व्यक्ति बन्नको लागि सङ्गत, इच्छाशक्ति र दक्ष गुरुका साथै अध्ययन र अभ्यासको आवश्यकता हुन्छ । बौद्ध धर्म अध्ययनका लागि नेपाली भाषामा धर्म ग्रन्थहरूको अभाव र केही प्राप्त ग्रन्थहरू पनि सहर केन्द्रित छन् । उपलब्ध संस्कृत, तिब्बती र अंगे्रजी भाषाका ग्रन्थहरू हामी जस्ता सामान्य पाठकका लागि सहज हुने कुरै भएन । केही दक्ष धर्म गुरुहरू पनि सहरमा नैं केन्द्रित भएकाले धर्म अभ्यास गर्ने तीव्र इच्छा हुँदाहँुदै पनि हामी गाउँघरमा बसोबास गर्ने सामान्य बौद्धधर्मका अनुयायीहरू लाभान्वित हुन सक्तैनौँ । बत्तीमुनिको अँध्यारो भनेझैँ बुद्धको देशमा जन्मेर पनि बुद्धले दिएका दुर्लभ एवं हितकारी उपदेश सिक्न र अभ्यास गर्न नपाई हामी अन्योलमा परेका छौँ । बौद्ध उपदेशअनुसार रोग निको पार्नलाई औषधि खानुपर्छ, औषधिको नाम पढेर रोग निको हँुदैन । त्यसै गरी मोक्ष प्राप्त गर्न पनि धर्मचर्याको अभ्यास गर्नुपर्छ, कथा पढ्दैमा धर्मफल प्राप्त हँुदैन । त्यसैले पाठकलाई धर्म अभ्यास गर्न प्रेरणा मिलोस् भन्ने उद्देश्यले यो सानो पुस्तिका तयार पारेको छु । यो पुस्तक तयार पार्नका निम्ति विद्वान्, प्राज्ञिक, करुणाावान् तथा विषयको शिक्षण क्षेत्रमा पोख्त गुरुहरूको आशीर्वाद, प्रेरणा र माया प्राप्त गरेको छु । उहाँहरूको प्रत्यक्ष निर्देशन र निरीक्षणमा यस पुस्तिकामा मैँले हिमाली बौद्धधर्म, दर्शन र चाड पर्वहरूलाई समेट्ने प्रयास गरेको छ ।

यस पुिस्तकाले शरीर, मन र वचनले अकुशल काम त्यागी कुसल काम गर्नु नै धर्म हो भन्ने कुरालाई पुष्टि गरेको छ । सांसारिक दुःख भनेको कसैले दिएको दुःख होइन । हाम्रो आफ्नै कर्मबाट उत्पत्ति भएको हो । यस ६ लोकमा जहाँ जन्मे पनि दुःख बाहेक सुखको त नाम मात्र पनि सुन्न पाइँदैन । दुःखबाट मुक्ति पाउन बुद्धले बताएका आर्य आष्टांगिक मार्ग पालना गर्नुपर्छ । श्रावकयान भनेको कुनै धरातलको श्यामश्वेत तस्बिर हो भने महायान भनेको रङ्गीन तस्बिर र बज्रयान भनेको रङ्गीन तस्बिर भइकन पनि जताततैबाट हेर्न सकिने चलचित्र हो । विषय वा धरातल एउटै भए पनि विभिन्न यानहरूको विषयमाथि हेर्ने दृष्टिकोण फरक देखिन्छ । महायानी धर्म सम्प्रदायमा विभिन्न परम्पराहरू रहेका छन् । ती सबैको मूल जरो एउटै हो र अन्तिम गन्तव्य पनि एउटै हो । यसरी परम्पराको नाममा राम्रो नराम्रो व्याख्या गरी पापको भारी बोक्नुभन्दा बुद्ध वचन पालना गर्नु बुिद्धमानी हो । जो अरूलाई नराम्रो या तुच्छ देख्छ, ऊ बौद्ध धर्म विरोधी वा अबौद्ध हो ।

मलाई जन्म दिई बौद्ध धर्म पढ्न, सुन्न योग्य बनाइदिने पूजनीय बाबुआमाका साथै ज्ञान प्रदान गर्ने गुरुहरूप्रति म नतमस्तक छु । यस पुस्तिकामा स्वर्ण भूमिका लेखेर उच्च मूल्याड्ढन गरिदिने लुम्बिनी बौद्ध विश्व विद्यालयअन्तर्गत लुम्बिनी बौद्ध धर्म तथा हिमाली अध्ययन महाविद्यालय, चुच्चेपाटी, काठमाडौँका डा. रमेश ढुङ्गेल, अति व्यस्तताका बाबजुद मूल्यवान् समय खर्चेर यस पुस्तिका लेखनमा निरन्तर निरीक्षण गरिदिनुहुने बौद्ध विद्वान् तथा तिब्बती भाषाका ज्ञाता पुण्यप्रसाद पराजुली, सम्पादक ध्रुव बस्याल, शुभ कामना तथा मन्तव्य लेखेर यस पुस्तिका लेखन कार्यमा ऊर्जा थपिदिने कल्पना पराजुली, नेपाल बौद्ध पाल्युल नाम्ड्रोलिब समाजका सचिव आचार्य छिरिब शेर्पा, धार्मिक शब्द चयन गर्न सहयोग गर्ने आचार्य निमा साब्वो तामाङ्ग, आचार्य दावा तेन्जिन शेर्पा, आचार्य साङ्गेवाबछुग शेर्पा, आचार्य टाशीदोर्जे तामाङ्ग, कम्प्युटर सेटिङ्ग गरि दिने मनोज कुमार साह, वर्णविन्यासमा सहयोग गरिदिनु हुने मणिराम घिसिङ्ग, कम्प्युटर टंकण गरिदिने मदन के.सी., यस्तो पुस्तिका लेख्नु भनी हौसला दिई आत्मबल बढाइदिनु हुने अनिल घिसिङ्ग र माइला घिसिङ्गका साथै माया गर्ने अग्रजहरू, आदर गर्ने प्यारा शीलवान् मित्रहरू तथा यो पुस्तिका अध्ययन गर्ने पाठकज्यूहरूप्रति संसारको अनन्तसम्म बुद्धको आशीर्वाद प्राप्त होस् भनी त्रि–रत्नसँग तीव्र श्रद्धाले प्रार्थना गर्दछु ।

झ्याङ्ग छुव सेम छ्योग रिन् पो छे । मा के पा नाम के ग्युर चिग ।।

के पा न्याम् पा मे पा यी । घोङ्ग ने घोङ्ग दु फेल वर स्योग ।।

अर्थ

अमूल्यवान् उत्तम बोधिचित्त उत्पŒिा नभएकाहरूमा उत्पŒिा होस् र उत्पŒिा भएकाहरूमा सदा अटल रही उत्तरोत्तर बृद्धि भई फैलिरहोस् ।। 

राम बहादुर तामाङ्ग (मोक्तान),

२०७१–०८–१५,

bajra_engg@yahoo.com

Read More

अभियान गजल

अभियान 

कक्षा आठमा नेपाली सरले पहिलो पटक नेपालीगजलको–बारेमा कक्षालिनु भयो भानुभक्त र अरु एक–दुई जनाको गजल सरले बाचन गर्नु भयो र गजलका केहि नियमसिकाउनुभयो । नियमनबुझे पनि म गजलप्रतिआकर्षित भएँ । आफुपनिगजल लेख्न सक्छु भन्ने लाग्यो मलाई । यद्यपीत्यसबेलाफाट्टा–फुट्टाएक–दुई वटा लेख्नु वाहेक मैले खासै लेखिन लेखेका पनि सुरक्षाको साथ राखिन तर याहाको होस्टल बसाई र कडा अनुसासनले कहिले कहि मन विरक्तिदा मैले पुनःगजल कोरे र आजत्यसले सँग्रहको रुप लिएको छ ।

यो कृतिप्रकाशित गर्नु भनेको थुप्रै व्यक्तिहरू प्रति ऋणीहुनु हो । जसमा मेरो गल्ती र कमजोरी सच्याएर राम्रो लेख्न प्रेरणा दिनुहुने नेपालीविभागकाप्रमुखश्री विष्णु प्रसाद अधिकारी र नेपालीशिक्षकध्रुव बस्याल प्रति म विशेष आभारी छु । यस्तै सह–प्राचार्य कुमार गुरुङ्ग सर, मानविकीविभागप्रमुख दल प्रसाद पुन, अङ्ग्रेजीविभागप्रमुख हरि सुवेदी सर, होस्टेल सुपरीटेण्डेन्ट रामकृष्ण अधिकारी सर र इ.सि.ए. विभागप्रमुखजीतकुवँर सर र सम्पूर्ण महाविद्यालय परिवार प्रति म आभारी छु । किताबप्रकाशनमाल्याउनविशेष सहयोग गर्नुहुने लाईब्रेरियनश्री मनोज कुमार साह र प्रतिमाबुक्स प्रति म विशेष ऋणी छु ।

यसै गरी सदैव मेरो प्रेरणाको श्रोत रहनु भएको मेरो स्वर्गीय हजुर बुवा, हजुर आमा ड्याडी, ममी, अंकल, आन्टी, ठुलो बुबा, ठुलो ममी, दिदिहरू कल्पना, अप्सरा, बहिनीबिनिता, आस्था, प्रजिना, दाई नवराज, अमर राज, सुवास र भाई गोविन्द, विक्रम, श्रोजन र रिबासप्रतिपनि म आभारी छु । यसै गरी मित्रद्वयनीरज श्रेष्ठ र बुलेट खत्रीलाई म विशेष धन्यवाददिन चाहन्छु । महाविद्यालयको मानविकी र अन्य सङ्कायकाएकतिसौ ब्याचकाअन्यमित्रहरूलाई धन्यवादनदिई उनीहरू प्रतिपुर्वग्राहीहुन सक्दिन ।

अन्तमा देशकाविकृति र विसङ्गति विरुद्ध मेरो यो सानो अभियान सफलबनाई दिनुहुन्छ भन्ने मेरो विश्वास छ ।

– गजलकार

Read More

हेमन्तका पालुवाहरु

Hemant ka Paluaharu

सानो देखि कविता लेख्ने सोखले होलाखोला, पहाड, रुख, फूल, गाई सबैको कविता लेख्थे, अरुले नबुझे पनि मैले कविता लेखेको थिएँ, त्यही लेखनको निरन्तरालाई तन्काउदातन्काउदातपाईहरू सामु यो पहिलो कृति पस्कन सफलभएँ ।

यो कृति भित्र विभिन्न कविताहरू समावेश छन् सकेसम्म मैले विविधविषयहरूलाई समेट्न प्रयास गरेको छु । पहिलो प्रयास हो कमीकमजोरी धेरै छन् जसलाई म सहर्ष स्विकार्छु ।

सफल कुराको पछाडी साथ सहयोग हौसला र सुझावको खाँचो हुन्छ । सैनिक महाविद्यालयका प्राचार्य शमिम अनवर शमिम र सम्पर्क अधिकृत प्रताप गुरुङ्गज्यूको सहयोग उल्लेखनीय रहेको छ । यो कृतिमा भएका राम्रा कुरालाई प्रोत्साहन तथा कमीकमजोरीहरूलाई सुधार्न सुझावदिई सम्पादनका साथै कृति प्रकाशनमा सुरुदेखिनै सस्नेह सहयोग गर्नुहुने नेपाली विभागका प्रमुख विष्णुप्रसाद अधिकारी सर र धु्रव बस्याल सर प्रति म सदा  ऋणीका साथै निकै कृतज्ञ छु ।

दुई वर्षको सैनिकमहाविद्यालयबसाईमा हरेक पाइलामाहौसला, सुझाव प्रेरणा दिनुहुने सह–प्राचार्य कुमार गुरुङ्ग सर, मानविकी विभाग प्रमुख दल प्रसाद पुन, अङ्ग्रेजी विभाग प्रमुख हरि सुवेदी सर, होस्टेल सुपरीटेण्डेन्ट रामकृष्ण अधिकारी सर र इ.सि.ए. प्रमुख जीत कुँवर सर प्रति सदा आभार प्रकट गर्न चाहन्छु ।

यो सानो प्रयासलाई उच्चमूल्याङ्कन गर्ने प्रतिमाबुक्सकाप्रतिमा साह र लाईब्रेरियन श्री मनोज कुमार साह सर धन्यवादका मुख्य पात्र हुन् ।

म नै कक्षामा पढ्दा राम्रो कवितालेखेवापतदाई (नेपालीशिक्षक) विजय सापकोटाले गौरी कविता सङ्ग्रह पुरस्कार स्वरुपदिनुभएको थियो उक्तकवितासङ्ग्रह हेमन्तकापालुवाको महत्वपूर्ण आधार हो ।

यसै गरी मेरो परिवारको बुवा–आमा, भिनाजु केदार घिमिरे दिदि सरिता, अर्पिणा, गीताभाउजु कवितादाईहरू गोकर्ण, रमेश, सरदप्रति म आभार प्रकट गर्न चाहन्छु । उहाँहरूको सहयोग र मार्ग दर्शनले आज म यहाँउभिन सफलभएको छु ।

मानविकी लगायत अन्य सङ्कायकाएकतिसै ब्याचका सम्पूर्ण साथीहरू, जसले मलाई सदा हौसलादिएउनीहरूको सहयोग म भुल्नचाहन्न् । मेरो पहिलो कविता पढ्ने बुलेट खत्रि र कभर आर्ट गर्ने भाई धिरेन प्रति कृतज्ञ छु । त्यस्तै सम्पूर्ण महाविद्यालय परिवारलाई हृदय देखिनै धन्यवाद दिन चाहन्छु ।

अन्तयमा हेमन्त ऋतुमा पालुवा पक्कै पलाउदैन । हिउँ, तुषरो, शीत र कुहिरोको मैसम हो यो । तर पनि सैनिकमहाविद्यालयको दुई वर्षे हास्टल बसाईमा आशाका साना सानापालुवाहरू पलाएका छन् । निकै कोमल छन् यीपालुवाहरू आशा छ तपाई तमाम पाठकको सुझाव र प्रतिकृयाले यी कोमलपालुवा हेमन्त ऋतुमै पनि वसन्त माझै फकने छन् । यसमा भएका राम्रा नराम्रादुवै कुराको निसङ्कोच प्रतिकृयाको खाँचो छ हेमन्तका पालुवाहरूलाई ।

– कवि

Read More